Đất núi Bình Định trùng với dãy Trường Sơn như một thân cây lớn nằm về phía Tây, có nhiều nhánh dãy núi từ vòng Trường Sơn thoai thoải về phía Đông. Trong đó, nhánh phía Nam là ranh giới phân chia tự nhiên giữa hai tỉnh Bình Định và Phú Yên. Đèo Cù Mông nằm ở nhánh phía Nam của tỉnh Bình Định, ngày xưa đèo Cù Mông là con đường huyết mạch nối Phú Yên và tỉnh Bình Định (ql1a).
Quách tấn ghi trong sách Bình Định non nước: “Đèo Cù Mông ở gần biển, tuy không dốc như đèo An Khê, nhưng xa và khó đi, ngày xưa nơi này hoang vu, nước độc thánh thót, chẳng mấy chốc người Bình Định lên xuống.”
Ca dao Bình Định có câu: “Tiếng ai khóc/ Là vợ lính đổ bộ lên đảo”. Vậy câu tục ngữ này có từ khi nào?
xuất hiện ở tây sơn – nguyễn nhạc hay tây sơn – canh thịnh?
“Triều Tí Sơn” của câu ca dao này là một tính từ chỉ thời kỳ Khởi nghĩa Tây Sơn và triều đại của vua Tạt-Nguyễn Nga, vì đèo Quảng Mông ở ranh giới Phú Yên-Bình Định, từ đó Quang trung – Nguyễn Huệ vào Phú Xuân làm vua không lần nào trở lại như lúc này.
Sách Văn hiến triều Tây Sơn (hoàng chú trâm, Nhà in Vĩnh Bảo, Sài Gòn, 1950) ghi: “Tám năm ấy đánh nguyên Nguyên, đánh quân [từ năm khởi nghĩa 1771 đến năm nguyễn nhạc lên ngôi., 1778 – nv], nhạc phải “khuyến khích” một số đông dân chúng trong vùng nó kiểm soát, nhất là Qui nhơn, để có một số lớn binh mã dưới trướng để đối phó với tình hình.
Đối với những gia đình quân nhân, tiễn chồng đi chiến đấu, sẽ không có nỗi buồn, không có nước mắt. Nhìn chồng vất vả trèo đèo gãi ngứa cái mông rồi khuất dần vào rừng cây, người đàn bà càng “trông núi nhìn núi”, càng “ngu si” biết khóc mà khóc. Bởi vậy trong dân gian lúc bấy giờ có câu: “Tiếng ai khóc/Là vợ bộ đội đổ bộ lên đảo”.
Tuy nhiên, lão Quách Tấn phản đối ý kiến của lão chú Hoàng Trạm. Ông Quách Đàm nói rằng khi anh em Tây Sơn nổi dậy, một nửa số tài sản thu được từ việc viếng thăm Ô Lai hoặc những kẻ bắt nạt sẽ được trao cho quân nổi dậy (bao gồm cả dân quân) và nửa còn lại sẽ được sử dụng cho công việc quân sự. Vì vậy, ngoài việc tự nguyện nhập ngũ, nhiều người còn tự nguyện gia nhập quân khởi nghĩa để làm công tác hậu cần.
Cho đến khi vua Ted lên ngôi, ông cũng rất ân cần với quân dân nên thời bấy giờ còn có câu ca dao: “Ơn vua Ted thật lòng/ Chọc đít bị hắt hủi, nhưng ta vẫn hạnh phúc”.
Ông Guo Dun kết luận: “‘Tiếng kêu ngọt ngào’ đó có thể đã tạo ra một thế giới thịnh vượng. Bạn đã soán ngôi của chú và đưa người Fuxuan đến cai trị khu vực địa phương… hoặc nó cũng rất tốt. Có thể một câu khác là trong Ra đời khi Nguyễn Ánh cướp thành Qui Nhơn bắt nhân dân Bình Định tòng quân chống quan cường hào”.
Ông giải thích rằng suốt 143 năm chúa Nguyễn (1802-1945), người Bình Định vẫn âm thầm thờ cúng ba anh em Tây Sơn ở xã Kiên Mỹ – “cho đến khi [anh em Tây Sơn – nv] mất, vậy mà còn đó, huống chi khi còn sống mà còn than vãn như vậy.”
Tuy nhiên, Cổ Mang Quan nằm ở cực nam của Pingdingdi, trên con đường chính của quân đội hai bên tham chiến, nên người vợ trong ca dao chắc hẳn đã nhìn chồng trèo núi về phía nam. Nhưng lấy phương Nam làm điểm tựa, quân Nguyễn chỉ có thể tiến lên phía Bắc, nên một câu chuyện ca dao khác ra đời, khi ấy, Nguyễn Doanh cướp thành Qui Nhơn, bắt dân Bình Định đem quân đi tranh cướp. hiến binh”.-Như Quách Đông nói vô lý.
Ruan Ying đã chiến đấu gần như toàn bộ Shengjing, nhưng từ nam chí bắc. Hầu như, vì tàn quân Tây Sơn có lúc lẩn trốn được vào đất Phú Yên khi quân Nguyễn tràn ra và đi qua, còn tàn quân Tây Sơn ở phía nam (đất Bình Định) thì hoàn toàn không uy hiếp được phải về Bình Định. nguyễn anh nên ko cần bắt quân binh định trèo đèo cu mông về nam. Điều này chỉ có thể là do Cảnh Thánh Vương ép quân Bình Định lên đèo Kumon để chống quân Nguyên từ phía Nam tấn công.
