So sánh phiên bản truyện Bói và sờ voi và ý thức dân tộc
Mấy ông mù xúm nhau nói thật voi chỉ có một thân nhưng không đồng ý…
* Trước tiên hãy đọc ba phiên bản sau của câu chuyện. Một truyện dân gian Ấn Độ (nxb.khxh, h.1982) được kể như sau:
Voi và bốn bà mẹ Bốn người mù đang mò mẫm trên đường. Từ phía trước, một con voi đang tiến đến. – Coi chừng voi! Người qua đường hét vào mặt bốn người mù. Bị thôi thúc bởi sự tò mò, họ hỏi: – Con voi thế nào? Cho chúng tôi xem? Những người qua đường cầu xin người quản tượng dừng con voi lại. Người quản tượng đồng ý cho voi dừng lại, và bốn người mù đi sờ voi. Người thứ nhất sờ vào thân, người thứ hai sờ vào chân, người thứ ba sờ vào bụng và người thứ tư sờ vào đuôi. Vuốt tượng xong, quản tượng đánh voi. Một người qua đường hỏi bốn người mù: – Thế nào? Bạn có biết hình dạng của một con voi bây giờ? – Vâng, bây giờ chúng tôi biết. – những gì đã xảy ra tiếp theo? Người mù rờ thân cây nói: – Nó cuộn tròn như một con rắn lớn. Người mù rờ chân nói: – Không, ông lầm rồi. Giống như một cây cột! Người mù sờ bụng nói: ——Ngươi sai rồi. Voi giống như bể chứa nước. Người mù vuốt đuôi nói: —— Các ngươi đều sai rồi. Nó giống như một sợi dây dùng để buộc thuyền. Thế là bốn người mù lẫn lộn với nhau. Tuy nhiên, mỗi người trong số họ đã nói một số sự thật: ai biết được anh ta có thể nói bao nhiêu. (Số Điện Thoại, tr. 337-338).
*Tác phẩm trong “Kinh Niết Bàn” được mô tả như sau:
Mẹ vuốt ve voi Ngày xưa, có một vị vua sai quan đại thần mang một con voi đến cho một nhóm người mù vuốt ve. Rồi nhà vua hỏi: “Ông có biết về loài voi không?” – Vâng! Người mù trả lời. – Con voi thì sao? – Con voi trông giống như một cái bướu. người chạm ngà nói. – Con voi giống như cái quạt. Anh sờ tai cậu và nói. – Voi như đá. Người sờ đầu voi trả lời. Người rờ vòi voi nói: “Voi như cái chày”. – Con voi giống như cái hộp gỗ. Người sờ vào mắt voi nói. – không. Một con voi giống như một chiếc giường. Điều này đã được xác nhận bởi những người chạm vào lưng con voi. – Theo tôi, một con voi giống như một cái thùng. người sờ bụng voi kêu lên. – Đừng cãi nữa, con voi như sợi dây thừng. Tail Toucher xác nhận. Khi nhà vua nghe thấy cuộc cãi vã của người mù, ông xúc động nói:
Những người mù xúm lại tranh nhau nói ra sự thật, nhưng con voi một thân không đồng ý (trích từ “Bó hoa và nụ cười” của Hong Pi, bk.1999 tr.30, tiếng Trung)
* Truyện ngụ ngôn của Trường Chinh có khác:
Thầy bói sờ voi Trong lễ bế mạc, năm thầy bói cùng trò chuyện với nhau. Giáo viên nào cũng phàn nàn rằng mình không biết con voi trông như thế nào. Chợt có người nói có voi đi qua, năm thầy đưa tiền cho người quản voi, bảo voi dừng lại xem. Thầy sờ voi, thầy sờ ngà, thầy sờ tai, thầy sờ chân, thầy sờ đuôi. Sau đó, năm thầy trò ngồi bàn bạc với nhau, thầy rờ cái vòi bảo: – Tưởng là con voi, hóa ra là con đỉa. Thầy sờ ngà bảo: – Không! Nó dài như một cây sào. Thầy rờ tai nói: – nó đâu! Nó mập như cái quạt gạo. Thầy sờ chân cãi: – ai nói thế? Sừng của nó đóng vai trò là trụ cột của gia đình. Sư phụ vuốt đuôi nói: —— ngươi nói đều là sai rồi. Bản thân rỉ sét như một cây chổi cùn. Năm thầy trò, ai cũng cho mình đúng, không ai chịu nhường ai nên đã xô xát, đánh nhau đến đổ máu đầu. (Theo trang chủ: Phê bình truyện ngụ ngôn Việt Nam, NXB Giáo dục, 1998)
Qua ba phiên bản trên, cốt truyện gần như giống nhau, nhưng có một số điểm khác biệt sau: 1. Cả hai phiên bản Ấn Độ đều gọi là “người mù”, còn phiên bản Việt Nam đổi thành Một mình “người mù” thu ngân “lộc””.2. Do phong tục tập quán và tâm lý dân tộc khác nhau nên có những cách cảm nhận các bộ phận của voi khác nhau. Ví dụ như ở Ấn Độ và Trung Quốc, nó người ta cho rằng đuôi voi là một đoạn dây thừng, trong khi người Việt cho rằng đó là một cái chổi cùn, mũi như con đỉa, chân như cái cột, tai như cái quạt gạo, v.v…3. Người qua đường và quản tượng Ấn Độ tốt bụng dừng voi đưa cho ông mù Nhìn này, không cần tiền nhưng thầy bói và quản tượng phiên bản Việt phải có tiền mới được! 4.Ấn Độ truyện ko có ý châm chọc bác mù tuy điều nói ko đúng nhưng cũng công nhận là nói 1 phần sự thật : ai biết bác nói nhiều như vậy .đây cũng là 1 triết lý sống .câu chuyện phật giáo được đào sâu trong triết học Phật giáo. Voi vốn là một, nhưng trông khác nhau nên cảm giác khác nhau. Ở đây Người mù tượng trưng cho chúng sinh. Họ nhìn thế giới theo “lục pháp” (sắc, thọ, tưởng, hành, thức, và thần) nên họ chỉ có “mê” và hiểu lầm. Họ chỉ chấp vào sáu pháp mà không biết chân tánh Phật. Vua ở đây chỉ thương chúng sinh. Chứ không cười nhạo họ. Truyền thuyết Việt Nam là một câu chuyện trào phúng, một thể loại khác, có thể nói là khác với thể loại ngụ ngôn, ông mù trở thành “thầy bói thất bại”, toàn bộ câu chuyện châm biếm một ông thầy bói, ông thầy bói bị mù, không có ý nghĩa biểu tượng nào đối với chúng sinh chúng sinh và người thường, mù thì không làm thầy bói được, lại còn phải “làm trái ý mọi người” để rồi “đấu đầu chảy máu” vì một chuyện vặt vãnh! Coi thường thầy bói mù quáng, Vietnam The tính chủ quan của câu chuyện, mạnh mẽ nhất và ít dung tục nhất.5.So sánh ba dị bản trên, hai dị bản của văn học dân gian Ấn Độ và kinh điển Phật giáo, người kể chuyện là người thấu hiểu vạn vật và có Quan niệm về một con người thì mù quáng nhìn bản chất thật của họ nên cốt truyện phẳng lặng nhưng sâu sắc, có ý nghĩa triết học, không đả kích một cách mù quáng. xuống chỉ trích một lũ thầy bói tầm thường ông So để có nội hàm triết học sâu xa hơn.6.Rõ ràng truyện Ấn Độ và truyện Phật giáo có trước, truyện Việt Nam theo sau. nội dung trong bản này cho thấy bản Việt Nam không quan tâm đến nội dung triết học, mà quan tâm đến những cảm hứng trần tục, đứng ngoài cười nhạo một lớp người nào đó khác mình trong xã hội như thầy bói, thầy cúng, thầy cúng, các nhà địa lý, nhà chiêm tinh, v.v., những người từng bị chế nhạo. Phải chăng chúng ta cũng phần nào thấy được sự thiếu vắng chiều sâu triết học trong thế giới qua phép so sánh nhỏ này? thành một vở hài kịch dành cho những kẻ ngu ngốc. Những sinh vật mù đó rất tự tin, Tự phụ quá, không ai chịu ai, đánh là đánh, đánh chảy máu! Đây là một chi tiết độc đáo chỉ có thể tìm thấy ở Việt Nam. Tôi cho rằng người mù không thể nhìn thấy đồ vật? Thế là hỗn chiến không chỉ đánh nhau, có khi còn đấm đá vào cột nhà, lao vào cây, đá bên đường nên có, đánh nhau thì không có ở đó đánh chứ không phải đánh nhau. chỉ cần chặt đầu của bạn, Đôi khi đánh vào bụng bạn, hoặc người của bạn. Tóm lại, một bộ phim hài! 7.Tôi đã từng suy nghĩ, tại sao chỉ vì khác quan niệm, người Ấn Độ chỉ “buôn dưa lê”, kinh Phật cũng chỉ cãi nhau mà khi đến Việt Nam lại bị đổi thành Việt Nam? trận đánh? ! Chẳng phải đầu óc người Việt đã tưởng tượng ra một cái kết hay hơn, triết lý hơn để chấm dứt những bất đồng nhỏ nhặt trong cuộc đời hay sao? t.d.s
(Nguồn: Bờ sông hương số 191-01-2005)
